Veltenaar opende zijn verhaal met een vraag: “Zien we een wereld die verkeert in een tijdperk van veranderingen of een verandering van tijdperk?” Het publiek gaat voor die tweede en het is duidelijk dat ook Veltenaar die kant opstuurt. “Kijk naar de ecologische problemen die we ervaren en waar we te weinig oplossingen voor vinden. Ook sociaal is er veel aan de hand. Ik hoorde vanmorgen dat één op vier Nederlanders psychische problemen heeft. De belofte van de meritocratie - dat als je altijd goed je best doet, het allemaal goed met je komt – gaat niet meer op. We zijn gaan geloven dat economische groei nodig is voor onze veiligheid. Maar dat is een mythe.” Met duurzame inzetbaarheid maakt Veltenaar ook direct maar korte metten. “Ik vind duurzame inzetbaarheid gruwelijk. Het impliceert dat mensen resources zijn die je kunt inzetten. Duurzame inzetbaarheid gaat over professionele en persoonlijke ontwikkeling, zodat je ten tijde van je dienstverband productiever en creatiever van dienst kunt zijn aan het bedrijf, de economie en de aandeelhouders. Ik praat liever over sociale mobiliteit, zodat je sociaal van waarde blijft tot aan de kist.”
Partij van één planeet
“Ik vertegenwoordig vandaag één partij en dat is de partij van één planeet en alles dat daarop leeft”, vervolgt Veltenaar. “Iedereen is voor deze partij in zijn hoofd en hart. Maar als we kijken hoe we ons gedragen, doen we heel rare dingen die niet in lijn zijn met deze gedachte. Het enige dat ertoe doet is wat je hier en nu doet.” Veltenaar noemt het voorbeeld van een kleine bruinvissensoort in de Golf van Mexico. Door de jacht op een andere soort in dat gebied, waren er nog maar twaalf van de beestjes over. Eén Britse journalist trok zich de zaak zo aan dat hij besloot er wat aan te doen. Niet gemakkelijk en zelfs met gevaar voor eigen leven, maar uiteindelijk is het hem wel gelukt om andere mensen aan zijn kant te krijgen en de situatie te kantelen. Illustratief volgens Veltenaar. “Er zijn heel weinig mensen die zich verantwoordelijk voelen voor hoe we handelen. Wij vinden dat de Chinezen het maar beter moeten doen of Shell of Tata Steel. Maar niet wijzelf.”
Snelkookpan
Tijd om te omdenken, betoogde Veltenaar. Hij ziet de situatie als een snelkookpan met drie mogelijke uitkomsten. “De druk wordt steeds hoger. Dat komt doordat er van onderaf drie fundamentele crises in onze wereld zitten. Een ecologische, een sociale en een economische crisis. Dat zorgt voor meer druk in ons werk en ons leven, waardoor de waan van de dag steeds belangrijker wordt. Van boven komt er ook steeds meer druk op. Die komt vanuit onszelf. Het bewustzijn dat we niet goed bezig zijn vanuit de jonge generatie en de oudere generatie die verlangt naar een betere wereld. Daar gaan we naar handelen en dat zorgt voor druk op de politiek en alle mensen die goed verdienen aan het huidige model.”
‘If it’s not okay, it’s not the end’
We zitten op een punt dat de druk onhoudbaar wordt en dat kan volgens Veltenaar leiden tot één uit drie uitkomsten. “In het eerste scenario zorgen we ervoor dat de snelkookpan de druk verliest en we in rustiger vaarwater terecht komen. We zijn op tijd in het kantelen van de systemen en instituten. Daarvoor zijn tien onvermijdelijke transities nodig, waaronder een ecologische transitie, een zorgtransitie, een landbouwtransitie en een transitie van de gebouwde ruimte. Ik denk niet dat we in scenario één zitten en ook niet dat we daar terechtkomen. We zijn gewoon te laat. In scenario twee krijgen we er een drijfveer bij. We zitten dan in langdurige ontwrichtende crises. Daar zitten we eigenlijk al in. Je kunt je daartegen verzetten, maar je kunt de crisis ook omarmen. Dat is een keuze. Dan het derde scenario: een ontwrichting en ineenstorting van het systeem. Al deze scenario’s brengen evenwicht in de planeet, economie en menselijkheid. Als we ons daartegen verzetten, dan wordt het een hel. Maar als je accepteert dat je moet inleveren in welvaart, dan is het genieten. Everything will be okay in the end. If it’s not okay, it’s not the end. Het hangt allemaal van je mindset af.”
Transitie van onszelf
De grootste transitie zit volgens Veltenaar dus in ons eigen denken. Dat is nu net lastig voor veel mensen. “We moeten anders naar de wereld kijken. Groei is op het moment de graadmeter om te zien of het goed gaat met een land. Maar is economische groei noodzakelijk voor barmhartigheid of een socialere wereld? Waarom kopen we dingen die we al in viervoud in de kast hebben liggen? We voelen het verschil niet meer tussen genot en geluk. Waarom verdient een schoonmaker een paar euro per uur meer dan het minimumloon? Een schoonmaker in de zorg bijvoorbeeld zou volgens mij meer moeten verdienen dan een arts, want hij of zij doet veel meer preventief werk. We zeggen allemaal dat alles duurzaam en sociaal moet, maar waar wordt aan aanbesteding op gewonnen? Prijs.”
Investeren in mensen
Het is gemakkelijk om je klein te voelen bij het verhaal van Veltenaar, maar dat is juist niet de bedoeling. We moeten op zoek naar hoe we vanuit onze eigen passie kunnen bijdragen aan de wereld. Werkgevers kunnen en moeten daarin faciliteren. De drie toverwoorden voor deze eeuw zijn volgens de spreker veerkracht, compassie en herverdelen. “Herverdelen is onvermijdelijk. Hoe maak ik in dat kader mijn organisatie en mensen veerkrachtig en hoe maak ik mezelf veerkrachtig? Veerkracht is groter dan vitaliteit. Je kunt als werkgever zorgen voor bewustwording daarover. Compassie gaat over zorgen voor elkaar en niet alleen voor jezelf. Wat wil je betekenen voor andere mensen? Daar werk je dan naartoe. Dat is waar werkgevers in investeren als ze om mensen geven. Als mensen belangrijker zijn dan de economie.”
Ontstijg je eigen middelmaat
Investeren in mensen betekent volgens Veltenaar ook dicht bij de mens als individu blijven. We hoeven niet allemaal met gevaar voor eigen leven bruinvissen te redden in de Golf van Mexico. “We vergelijken onszelf continu onbewust met anderen en moeten continu beter worden, maar dat is echt bullshit. Volgens mij moeten we onze eigen middelmaat ontstijgen. Dan word je niet de beste van de wereld, maar kun je wel het beste voor de wereld zijn. Zo kom je weer bij sociale mobiliteit uit. Dan kun je echt waarde toevoegen. Een bedrijf kan zo een springplank zijn om beter te zijn voor de wereld.” Om deze weg in te slaan is leiderschap nodig. “Dat is niet managen. Managen is zorgen dat de trein op tijd rijdt. Leiders zorgen ervoor dat de trein in de juiste richting rijdt. Het kan vervolgens honderd jaar duren voor je op het eindstation bent, maar elke dag zet je een stapje in de goede richting. Het is human being management. Laat je medewerkers doen waar ze steengoed in zijn en waar hun passie zit. Dat is de stip op de horizon. Het brengt ook meer loyaliteit en meer productiviteit. Dus op de lange termijn werkt het zelfs economisch.”
Drie vragen
Veltenaar geeft veel lezingen in het onderwijs, want daar zit volgens hem de sleutel om die transitie van mindset te bewerkstelligen. “Dat is namelijk de beste plaats om jonge mensen een mindset mee te geven over alles dat moet gebeuren. Ik vind dat het onderwijs moet opleiden om het beste voor de wereld te zijn.” Maar ook buiten het onderwijs kan iedereen de transitie inzetten. Veltenaar sloot af: “Je moet drie vragen stellen aan jezelf. Wie ben jij? Ik zie pas wie je bent als ik kijk naar wat je doet. De rest is alleen maar intenties. Als ik wil kijken wat een bedrijf doet, dan kijk ik naar de impact. Waar ben je? In het hier en nu. Het verleden is belangrijk om van te leren en de toekomst is heerlijk om over te dromen. Maar het enige dat telt is het hier en nu. Op een planeet in nood met een samenleving die in de war is. En wat wil je? Dat is de allerbelangrijkste. Wat wil je beteken voor andere mensen en de planeet tot aan je kist? Wordt gedreven door de bedoeling, niet je doelen. Stel jezelf die vragen elke week. Kan ik dan in mijn eentje het verschil maken? Ja. If not you, who? If not now, when? If not here, where?”
