Hiermee gaan we binnen in de wereld van de aardoliedestillaten. Peut is namelijk in alledaagse taal een ander woord voor terpentine. En dat is dan weer het zelfde als white spirit of terpentina. Het is niet het zelfde als terpentijn.
Waar werd terpentijn voor gebruikt?
De naam van terpentine is natuurlijk wel afgeleid van terpentijn. Dat was er al veel langer. Terpentijn is een natuurproduct, afkomstig van de hars van dennenbomen. Zeelieden op hun verre reizen namen het in als zij last hadden van hun darmen of zij kregen een 'terpentijnklysma' als middel tegen constipatie. Maar erg gezond was dat allemaal niet.
In Engeland werd aan het begin van de 18e eeuw door arme lieden goedkope gin 'op smaak gebracht' met terpentijn. Er heerste toen een Gin Craze (gin gekte). Per persoon werd gemiddeld zo’n tien liter per jaar gedronken en dat was niet altijd van de beste kwaliteit.
Gelukkig waren er ook andere toepassingen voor terpentijn. Dat was bijvoorbeeld voor de bereiding van boenwas door het te mengen met bijenwas en – het allerbelangrijkste – het verdunnen van olieverf.
Alternatief: terpentine
Toen halverwege de negentiende eeuw het destilleren van aardolie op gang kwam, werd al gauw een product gevonden dat als alternatief kon worden gebruikt omdat het ongeveer dezelfde eigenschappen had. Logisch dat dit terpentine werd genoemd.
Ook hier kan je verf en was mee verdunnen, kwasten schoonmaken en andere klusjes mee uitvoeren.
Maar evenals terpentijn is ook terpentine schadelijk voor de gezondheid. Ter bescherming van de professionele schilders is dan ook sinds het jaar 2010 het gebruik van verf op oliebasis binnenshuis niet meer toegestaan. Daardoor is uiteraard het gebruik van watergedragen verf enorm toegenomen.
Brandbaar
Met zijn kooktraject van 150 tot 200ºC behoort terpentine tot de Vluchtige Organische Stoffen, anders gezegd de Volatile Organic Compounds (VOS of VOC) en daarvoor gelden strenge regels zoals waarschuwingen en eventuele symbolen. Ook andere aardolieproducten die een kookpunt hebben van 250ºC of lager vallen daaronder, zoals wasbenzine (80-110ºC) en sommige petroleumsoorten. Evenals andere ontvlambare oplosmiddelen zoals aceton, alcohol, ethylacetaat etc.
Deze zijn allemaal brandbaar, maar voor wasbenzine komt er nog een extra gevaar bij. Zoals de naam al zegt, werd wasbenzine gebruikt om kleding te wassen. Daarbij kan door de wrijving statische elektriciteit ontstaan en dan is een klein vonkje genoeg om de uiterst brandbare vloeistof tot explosie te brengen. Dat gebeurde dan ook wel eens.
In 1888 bijvoorbeeld ontstond in een chemische wasserij in Almelo een brand waarbij zes personen zwaargewond werden van wie er één overleed.
Tegenwoordig wordt in de chemische wasserij (de stomerij) geen wasbenzine meer gebruikt, maar het onbrandbare, maar giftige, perchloorethyleen. Overigens is stomerij eigenlijk een verkeerd woord, want stoom komt in dit type wasserij juist niet voor.
Aromatisch
Gemakshalve is in het voorgaande uitgegaan van de meest voorkomende terpentine, maar we kunnen toch niet alle peut over één kam scheren. Peut bestaat uit een aantal verschillende koolwaterstoffen. Een deel daarvan kan aromatisch zijn. Dat wil zeggen dat de moleculen een ringvormige structuur vertonen.
Deze aromaten zijn aanzienlijk giftiger, zorgen voor meer stank en bij verbranding voor meer roet. De 'gewone' terpentine bevat meestal ongeveer vijftien procent aromaten en wordt daarom ook wel terpentine 15 genoemd. Aromaatvrije terpentine is praktisch reukloos, roet niet en wordt daarom ook wel voor lampolie gebruikt. Wil je echter een maximum aan ontvettingskracht dan moet je de aromaten voor lief nemen.
Wat kun je allemaal schoonmaken met peut?
Over het algemeen zijn dit verontreinigingen of vlekken die niet met water en zeep te verwijderen zijn. Dat zijn bijvoorbeeld de volgende stoffen: verf, teer, smeer, olie, vet, asfalt, drukinkt, kaarsvet, paraffine, was, chocolade, schoencrème, en vele anderen.
Geen wonder dus dat producten op basis van terpentine veel in garages en werkplaatsen wordt gebruikt als motorcleaner, ontvetter, handreiniger (garagezeep met en zonder korrel), vloerreiniger, enz. Meestal is er dan een emulgator aan toegevoegd om het product met water af te kunnen spoelen.
Wordt de vloer schoongemaakt met een schrobmachine? Bedenk dan dat de dampen explosief kunnen zijn. Dus gebruik apparatuur met explosievrije motor.
Jacques van den Wijngaard, auteur van Professioneel Schoonmaken 2.0 en Chemie Glashelder
