Met zoutzuur is de geest uit de fles. Door de witte dampen die bij het geconcentreerde zuur ontwijken, werd het vroeger ook wel geest van zout genoemd. De naam dankt het aan het product natuurlijk aan waar het vroeger van gemaakt werd, namelijk keukenzout. De 'geest' bestaat uit pure zoutzuur, dat gasvormig is en oplosbaar in water tot circa 38%.
Miljoenenschade door reinigen met zoutzuur
Het is één van de meest agressieve zuren dat allerlei materialen, ook huid en ogen, kan aantasten. Dat ondervond ook een schoonmaakbedrijf in Utrecht, dat een gloednieuwe keuken in een ziekenhuis nog even zou ontdoen van wat cementsluier op de vloer.
De keus van het middel viel op een zoutzuurhoudend product, dat - het moet gezegd - deze resten op zeer snelle wijze deed verdwijnen. Helaas gebeurde dat ook met de voegen tussen de tegels, zodat bij gebruik van de hogedrukspuit al gauw de tegels om je oren vlogen. Dat was nog niet eens het ergste!
Zoutzuur is namelijk erg vervelend voor roestvrij staal. Alle nieuwe, prachtig glanzende kookketels, fornuizen en ovens sloegen zwart uit en konden vervolgens bij het grofvuil. Alles moest worden afgebroken; het enige wat overbleef waren de stopcontacten aan de muur. Schade: € 1,2 miljoen.
Gevaarlijke mengsels
Gemengd met nog een ander bijtend zuur, salpeterzuur, levert zoutzuur koningswater op. Daar lossen zelfs goud en platina in op.
Mengen met chloorhoudende producten is bijzonder gevaarlijk omdat giftige dampen ontstaan. Overigens geldt dit ook voor andere zuren, maar met zoutzuur gaat het wel heel snel. Een reden om op te passen wanneer de toiletpot gereinigd moet worden. Nooit mengen!
Bij brand kunnen zoutzure dampen ontstaan. Bijvoorbeeld door het verbranden van PVC. Het zuur lost op in het bluswater dat daardoor corrosie kan veroorzaken. Dat moet dus zo snel mogelijk geneutraliseerd worden met alkalische middelen.
Waar kun je zoutzuur wel voor gebruiken?
Is er dan niets goeds te zeggen over zoutzuur? Zeker wel: het zorgt er bijvoorbeeld in de maag voor dat schadelijke micro-organismen worden vernietigd en het helpt bij de spijsvertering. Daarvoor behoef je het natuurlijk niet in te slikken. Dat zou trouwens gevaarlijk zijn voor de slokdarm. Die kan daar niet tegen, in tegenstelling tot de maagwand die beschermd wordt door een slijmlaag en de - uiteraard zeer verdunde - zoutzuur wel kan hebben.
Verder kan zoutzuur wel gebruikt worden om roest en kalk te verwijderen op oppervlakken waarvan je zeker weet dat ze bestand zijn. Het is dan aan te bevelen dit op een onopvallende plek te testen. Zie je dat het gaat bruisen, dan is er sprake van aantasting. Bij vloeren bovendien niet alleen rekening houden met het gesteente, maar bovenal met de voegen!
Op industrieel niveau worden sterke zuren gebruikt om van plaatstaal de walshuid te verwijderen en om het metaal te beitsen als voorbehandeling van bijvoorbeeld het galvaniseren. Oxydelagen moeten daarbij grondig worden verwijderd zonder daarbij het metaal zelf aan te tasten. Daarbij wordt een beitsrem of inhibitor toegevoegd, die er soms in een heel klein percentage al voor zorgt dat het metaaloppervlak beschermd wordt. Het is een wonderlijk verschijnsel dat ook voor het reinigen van staal en andere metalen kan worden toegepast.
De beschermende werking geldt echter niet voor andere oppervlakken. Zeker niet voor de menselijke huid! Daarvoor dienen alleen beschermende handschoenen, veiligheidsbrillen en beschermende kleding.
Jacques van den Wijngaard, auteur van Professioneel Schoonmaken 2.0 en Chemie Glashelder.
