In het ziekenhuis zijn schorten, lakens, handdoeken en ander textiel doorgaans wit. Dat is natuurlijk omdat je het dan goed kan zien als het vuil is.
Roestvlekken in handdoeken
Het was dan ook goed zichtbaar en hinderlijk dat in het Friese ziekenhuis de handdoeken steeds ontsierd werden door roestvlekken. De “boosdoeners” waren van de technische dienst. Zij veegden hun roestige schroevendraaiers en ander vuil gereedschap af aan de handdoeken.
Er werden allerlei wasmiddelen getest om de vlekken weg te krijgen, maar niets hielp. Ook niet de middelen die beloofden dat alle vlekken als sneeuw voor de zon zouden verdwijnen.
Tot een middel werd gevonden, wat niets beloofde maar wel werkte: citroenzuur.
Kalk en roest verwijderen
De handdoeken gingen een nachtje in een badkuip met een 5%-ige oplossing van dit zuur en werden de volgende morgen uitgespoeld. Ze waren weer stralend wit!
Citroenzuur is namelijk een uitstekend middel om roest te verwijderen. Andere zuren doen dat ook wel, zoals zoutzuur of fosforzuur, maar dan kun je net zo goed een schaar gebruiken. Citroenzuur is een betrekkelijk zwak en veilig zuur, dat de meeste textielsoorten niet aantast. Maar voor het verwijderen van kalk en roest is het sterker dan bijvoorbeeld schoonmaakazijn.
Geurloze vaste stof
De naam dankt het product natuurlijk aan de aanwezigheid in citrusvruchten. Hoewel dat in de Middeleeuwen al bekend was, lukte het de Zweedse scheikundige Carl Scheele pas in 1784 om het uit het sap van een citroen te kristalliseren. Het bleek dus een vaste stof te zijn en geen fris ruikende vloeistof. Sterker nog: het rook helemaal niet.
De fris naar citroen ruikende schoonmaakmiddelen danken hun geur dus niet aan citroenzuur, maar aan geurcomponenten, die voornamelijk uit de schillen van citrusvruchten of uit bepaalde grassoorten worden gewonnen (of synthetisch bereid), zoals limoneen, citral, citronellol, e.a.. Deze zijn, hoewel dus van natuurlijke oorsprong, lang niet zo fris als het lijkt daar ze allergische reacties op de huid kunnen veroorzaken. Daarover een andere keer misschien meer.
Citroenzuur wordt gewonnen uit suikerbieten
Je zou kunnen verwachten dat citroenzuur voornamelijk uit citroenen wordt gewonnen. Dat was oorspronkelijk wel het geval, maar door het gebruik in frisdranken, jam en andere levensmiddelen, waarin het ook als E330 wordt geïdentificeerd, zijn er lang niet genoeg citrusvruchten op de wereld om aan de vraag te voldoen.
Het wordt daarin uiteraard gebruikt vanwege de frisse smaak en ook als conserveermiddel. Stiekem ook wel in witte wijn om de juiste zuurgraad te bereiken, zoals ik een wijnhandelaar hoorde zeggen nadat hij bij wijnboeren zakken met citricacid had zien liggen.
Het is misschien verrassend, maar de productie vindt plaats uit suikerbieten. Daaruit wordt melasse gewonnen dat een fermentatieproces ondergaat met een schimmel. Zo kun je van iets zoets dus iets maken dat zuur is. Niet zo gek als je bedenkt dat zoete melk ook zuur kan worden.
Is citroenzuur vriendelijk voor het milieu? Dat is het zeker. In tegenstelling tot veel andere zuren is het heel goed biologisch afbreekbaar. De molecuulformule C6H8O7 laat zien dat het wordt het ontleedt tot de bouwstenen: koolstof waterstof en zuurstof.
Kalkresten verwijderen met citroenzuur
Veel meer dan ontroesten wordt citroenzuur gebruikt om kalkresten te verwijderen. Wat zit daar achter?
Kalkaanslag is een verzamelnaam van allerlei calcium- en magnesiumverbindingen, die niet oplosbaar zijn in water. Ze kwamen bij Lobith of Eysden in oplosbare vorm, gebonden aan koolzuur, ons land in, maar hebben daarna door verwarming het koolzuur verloren en zijn onoplosbaar geworden. Door de reactie met een zuur worden het weer oplosbare zouten. Bij het ontkalken niet vergeten deze grondig weg te spoelen!
Om kalk te verwijderen kun je natuurlijk zoutzuur, fosforzuur of zwavelzuur gebruiken, maar dan kunnen tegels, voegen, textiel en zelfs roestvrij staal worden aangetast. Met citroenzuur heb je daar geen last van. Met uitzondering van marmer en andere kalksteen dan! Want citroenzuur is wel tot veel in staat, maar niet tot nadenken.
Jacques van den Wijngaard, auteur van Professioneel Schoonmaken 2.0 en Chemie Glashelder
